นพนภัส

ก่อนอื่นนั้น  การจะได้รับค่าชดเชยตามกฎหมาย  จะต้องมีความสัมพันธ์ทางด้านกฎหมาย  ระหว่าง  นายจ้างและลูกจ้างเสียก่อน  หรือที่เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า  เป็น “สัญญาจ้างแรงงาน”  นั้นเอง  จึงมีปัญหาในใจของผู้อ่านที่ต้องการถามว่า  แล้วสัญญาจ้างแรงงานจะต้องมีทำเป็นสัญญาที่เป็นกระดาษลงลายมือชื่อระหว่างนายจ้างและลูกจ้างหรือไม่  คำตอบว่า  ไม่จำเป็นต้องมีสัญญาที่เป็นกระดาษ  เพียงแต่มีการตกลงว่าต้องการจ้างแรงงานและจ้างเงินค่าจ้างเป็นสินจ้างในการทำงานนั้นๆ  ให้ก็เป็นสัญญาจ้างแรงงานได้ตามกฎหมายแล้ว ตัวอย่างเช่น  นายร่ำรวยต้องการจ้างแรงงานนายแดงมาทำงานที่ร้านอาหาร  ทำงานตั้งแต่  8  โมงเช้า  เลิกงาน  5 โมงเย็น  โดยไม่ได้มีการเช็นเอกสารหรือหนังสือสัญญาจ้างแรงงานระหว่างนายร่ำรวยกับนายแดง  เช่นนี้  ความสัมพันธ์ระหว่าง  นายร่ำรวยกับนายแดง  ก็เป็นการจ้างแรงงานที่มีสัญญาจ้างแรงงานระหว่างกันแล้ว  เป็นต้น  ทั้งนี้  คำพิพากษาของศาลฎีกาที่   2652/2529  ได้มีคำตัดสินว่า  แม้สัญญาจ้างโจทก์ที่ 1 จะได้ทำขึ้นก่อนที่จำเลยจะได้จดทะเบียนเป็นบริษัทก็ตามแต่ก็อยู่ในระหว่างการดำเนินการก่อตั้งบริษัทและสัญญาดังกล่าวมี ส. ผู้เริ่มก่อการของบริษัทซึ่งต่อมาได้เป็นกรรมการบริษัทเมื่อจดทะเบียนแล้วเป็นผู้ลงชื่อในนามของบริษัทจำเลยในฐานะผู้ว่าจ้างและได้ทำสัญญากันก่อนจดทะเบียนตั้งบริษัทเพียง 7 วัน ทั้งหลังจากบริษัทมีสภาพเป็นนิติบุคคลแล้วก็ยอมรับผลแห่งสัญญาจ้างดังกล่าวจ้างโจทก์ที่ 1 และจ่ายค่าจ้างให้ต่อมาดังนี้โจทก์ที่ 1 จึงเป็นลูกจ้างของบริษัทจำเลยแล้ว  ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 575 หาได้บัญญัติว่า สัญญาจ้างแรงงานจะต้องทำเป็นหนังสือไม่ เพียงแต่ตกลงจ้างและให้สินจ้างกันสัญญาจ้างแรงงานย่อมเกิดแล้ว ส. กรรมการบริษัทจำเลยทำสัญญาจ้างโจทก์ที่ 2 ซึ่งโจทก์ที่ 2 ได้ทำงานให้บริษัทจำเลยและจำเลยจ่ายค่าจ้างให้โจทก์ที่ 2 ตลอดมาเป็นเวลา 4 เดือน ถือได้ว่าโจทก์ที่ 2 เป็นลูกจ้างของจำเลยแล้วโดยไม่จำต้องพิจารณาว่าสัญญาที่ทำเป็นหนังสือดังกล่าว ส. ทำไปโดยชอบด้วยข้อบังคับของบริษัทจำเลยหรือไม่
แต่การจ้างบ้างอย่างไม่มีสภาพเป็นสัญญาจ้างแรงงาน  แต่อาจจะเป็นสัญญาจ้างทำของก็ได้  หากเป็นสัญญาจ้างทำของแล้ว  เมื่อมีการเลิกจ้างนายจ้างก็ไม่มีหน้าที่ตามกฎหมายที่จะจ่ายค่าจ้างให้แก่ลูกจ้างรายนั้น  แล้วปัญหานี้  จะแยกได้จากอำนาจบังคับบัญชาของนายจ้างว่า  นายจ้างมีอำนาจบังคับบัญชาลูกจ้างในการทำงานหรือไม่  หากว่า  นายจ้างมีอำนาจบังคับบัญชาลูกจ้างแล้ว  สัญญาจ้างนั้นก็เป็นสัญญาจ้างแรงงาน  ตัวอย่างเช่น  นายร่ำรวยกำหนดให้นายแดงต้องมาทำงานที่ร้านอาหารเวลา  8  โมงเช้าทุกวันและเลิกงาน  5 โมงเย็น  โดยเมื่อมาทำงานและเลิกทำงานจะต้องตอกบัตรเข้าทำงานและออกทำงานทุกวัน  และนายแดงต้องทำการต้อนรับแขกของร้านอาหารและจดเมนูอาหารที่ลูกค้ามาสั่งเพื่อนำไปให้แก่พ่อครัวในห้องครัว  โดยนายแดงไม่ได้การคิดหรือเสนอแนวทางการทำงานของตนเองการให้งานบรรลุผลสำเร็จโดยวิธีการของนายแดงเอง  เพียงแต่ต้องทำตามนายร่ำรวยสั่งเท่านั้น  กรณีเช่นนี้  เรียกได้ว่า  นายร่ำรวยมีอำนาจบังคับบัญชานายแดงในการทำงานตามสัญญาจ้าง  ความสัมพันธ์ระหว่างนายร่ำรวยกับนายแดง  จึงเป็นสัญญาจ้างแรงงาน  เป็นต้น  แต่หากนายจ้างไม่มีอำนาจบังคับบัญชานายแดงในการทำงานแล้ว  และนายร่ำรวยต้องการเพียงผลสำเร็จของงานนั้นๆ  เท่านั้น  สัญญาจ้างระหว่าง  นายร่ำรวยกับนายแดง  จะเป็นสัญญาจ้างทำของ  ไม่ใช่สัญญาจ้างแรงงาน  เมื่อมีการเลิกจ้าง  นายแดงจะไม่มีสิทธิได้รับค่าชดเชยตามกฎหมาย  ตัวอย่างเช่น  นายร่ำรวยจ้างนายแดงให้มาทำงานร้านอาหาร  นายแดงมีหน้าที่มาร้องเพลงที่ร้านอาหารในเวลากลางคืน  วันไหนที่นายแดงมาร้องเพลงที่ร้านอาหารไม่ได้  นายแดงต้องหาคนร้องเพลงมาร้องแทนในวันนั้นๆ แทน  นายร่ำรวยได้กำหนดว่าจะต้องร้องเพลงอะไร  เป็นต้น  ในกรณีเช่นนี้  สัญญาระหว่างนายร่ำรวยกับนายแดง  จะเป็นสัญญาจ้างทำของ  ไม่ใช่สัญญาจ้างแรงงาน  เมื่อเข้าใจแล้วว่า  สัญญาจ้างแรงงานและสัญญาจ้างทำของมีความแต่งต่างกันอย่างไรแล้ว  ต่อไปจะเป็นในเรื่องของ  อัตราค่าชดเชยว่า  มีสิทธิได้รับค่าชดเชยเป็นเงินจำนวนเท่าไหร่บ้าง 
ในเรื่องอัตราการได้รับค่าชดเชยนั้น  เป็นไปตามระยะเวลาระหว่างที่นายจ้างและลูกจ้างมีความสัมพันธ์ในการทำงานร่วมกันมานานเพียงใด  ทั้งนี้  เป็นไปตามพระราชบัญญัติคุ้มครองแรงงาน  พ.ศ.  2541  มาตรา  118  ว่าหลักว่า  ให้นายจ้างจ่ายค่าชดเชยให้แก่ลูกจ้างซึ่งเลิกจ้าง  ดังต่อไปนี้
(๑)ลูกจ้างซึ่งทำงานติดต่อกันครบ  ๑๒๐  วัน  แต่ไม่ครบ  ๑  ปี  ให้จ่ายไม่น้อยกว่าค่าจ้างอัตราสุดท้าย  ๓๐  วัน ... 
(๒)  ลูกจ้างซึ่งทำงานติดต่อกันครบ  ๑  ปี  แต่ไม่ครบ  ๓  ปี  ให้จ่ายไม่น้อยกว่าค่าจ้างอัตราสุดท้าย  ๙๐  วัน..
(๓)  ลูกจ้างซึ่งทำงานติดต่อกันครบ  ๓  ปี  แต่ไม่ครบ  ๖  ปี  ให้จ่ายไม่น้อยกว่าค่าจ้างอัตราสุดท้าย  ๑๘๐  วัน.. 
(๔)  ลูกจ้างซึ่งทำงานติดต่อกันครบ  ๖  ปี  แต่ไม่ครบ  ๑๐  ปี  ให้จ่ายไม่น้อยกว่าค่าจ้างอัตราสุดท้าย  ๒๔๐  วัน..
(๕)  ลูกจ้างซึ่งทำงานติดต่อกันครบ  ๑๐  ปี  แต่ไม่ครบ  ๒๐  ปี  ให้จ่ายไม่น้อยกว่าค่าจ้างอัตราสุดท้าย  ๓๐๐  วัน..
จากมาตรา  ๑๑๘  ดังกล่าวทำให้เห็นว่า  ลูกจ้างที่ทำงานตามสัญญาจ้างแรงงานมาแล้วไม่ถึง  ๑๒๐  วัน  จะไม่มีสิทธิได้รับค่าชดเชยมากฎหมาย  แต่หากทำงานจนครบ  ๑๒๐  วัน  ก็จะได้ค่าชดเชยตามที่กฎหมายกำหนด  โดยทำงานมาแล้วเกินกว่า  ๑๒๐  วัน  แต่ไม่ครบ  ๑  ปี  จะได้รับค่าชดเชย  ๓๐  วัน  ของค่าจ้าง  เป็นต้น  ยกตัวอย่างเช่น  นายร่ำรวยว่าจ้างนายแดงให้มาทำงานร้านอาหาร  ตั้งแต่วันที่  ๑  มกราคม  ๒๕๕๐  ค่าจ้างเดือนสุดท้าย  เดือนละ  ๓๐,๐๐๐  บาท  ต่อมานายร่ำรวยเลิกจ้างนายแดงเนื่องจากภาวะทางเศรษฐกิจจึงต้องลดอัตราลูกจ้างลง  โดยได้เลิกจ้างนายแดงเมื่อวันที่  ๒๘  กุมภาพันธ์  ๒๕๖๒  ถามว่า  นายแดงมีสิทธิได้รับค่าชดเชยตามกฎหมายหรือไม่  คำตอบ  นายแดงมีสิทธิได้รับค่าชดเชย  เพราะความสัมพันธ์ระหว่างนายร่ำรวยกับนายแดงเป็นสัญญาจ้างแรงงาน  นายแดงทำงานกับนายร่ำรวยมาแล้วเป็นระยะเวลา  ๑๒  ปี  ๒๘  วัน  นายแดงได้รับค่าชดเชยตามกฎหมายจำนวน  ๓๐๐  วัน  คิดเป็นเงินจำนวน  ๓๐๐,๐๐๐  บาท  (  หลักการคิดคำนวณ   ให้เอาค่าจ้างรายเดือน  หาร  ๓๐  แล้วได้ผลลัพธ์อย่างไร  คือค่าจ้างรายวันแล้วนำมาคูณด้วยอัตราค่าชดเชยที่ได้รับตามกฎหมาย   ตัวอย่าง  ค่าจ้าง  เดือนละ  ๓๐,๐๐๐  บาท  หาร  ๓๐  เท่ากับ  ๑,๐๐๐  บาท  มีสิทธิได้รับค่าชดเชย  ๓๐๐  วัน  นำ  ๓๐๐  มาคูณกับ  ๑,๐๐๐  บาท  ได้ผลลัพธ์  ๓๐๐,๐๐๐  บาท  เป็นต้น )
แล้วอย่างไรเลิกว่าเลิกจ้าง  ตามกฎหมายกำหนดหลักเกณฑ์ไว้ว่า  มาตรา  ๑๑๘  วรรคสอง  แห่งพระราชบัญญัติคุ้มครองแรงงาน  พ.ศ.  2541  กำหนดว่า  การเลิกจ้างตามมาตรานี้  หมายความว่า  การกระทำใดที่นายจ้างไม่ให้ลูกจ้างทำงานต่อไปและไม่จ่ายค่าจ้างให้ไม่ว่าจะเป็นเพราะเหตุสิ้นสุดสัญญาจ้างหรือเหตุอื่นใด  และหมายความรวมถึงกรณีที่ลูกจ้างไม่ได้ทำงานและไม่ได้รับค่าจ้างเพราะเหตุที่นายจ้างไม่สามารถดำเนินกิจการต่อไป  จากหลักเกณฑ์ตามกฎหมายดังกล่าว  กำหนดเอาไว้กว้างๆว่า  หากนายจ้างไม่ให้ลูกจ้างทำงาน และไม่จ่ายค่าจ้างให้  เท่ากับเป็นการเลิกจ้าง  ลูกจ้างมีสิทธิที่จะได้รับค่าชดเชยทั้งสิ้น  ตัวอย่างเช่น  นายร่ำรวยจ้างนายแดงให้มาทำงานที่ร้านอาหารเป็นพนักงานต้อนรับ  ต่อมานายร่ำรวยได้แจ้งกับนายแดงว่า  นายแดงไม่ต้องมาทำงานอีกต่อไปเนื่องจากที่ร้านได้รับนายฟ้ามาทำงานแทนนายแดงแล้ว  และให้ไปรับเงินเดือนเดือนนี้ที่ฝ่ายการเงิน  เดือนหน้าไม่ต้องมาทำงานอีกแล้ว  เท่ากับเป็นการเลิกจ้างนายแดงแล้ว  นายแดงมีสิทธิเรียกร้องค่าชดเชยจากนายร่ำรวยได้หากว่านายร่ำรวยไม่ชำระค่าชดเชยพร้อมเงินเดือนให้แก่นายแดง   เป็นต้น
ต่อไปเป็นปัญหาว่า  มีกรณีใดบ้างที่นายจ้างไม่ต้องจ่ายค่าชดเชยให้แก่ลูกจ้างบ้าง